Autor: Magdalena Pilsak

Jasne jak słońce! O latarniach i lampach wiszących w kozłowieckim pałacu

23 czerwca 2022
Czarno-biała fotografia archiwalna przedstawiająca wnętrze Gabinetu hrabiego Konstantego Zamoyskiego około 1900 roku. Na pierwszym planie widoczny fragment biurka, na nim przybory do pisania i oprawione w stylowe ramki wizerunki matki i żony hrabiego. W głębi za biurkiem stylowe meble, po prawej stronie bogato zdobiona okazała komoda. Na niej białe marmurowe popiersie i dwie wazy. Obok widoczne otwarte drzwi prowadzące do kolejnego pomieszczenia. Na ścianach gęsto zawieszone różnej wielkości obrazy oprawione w dekoracyjne ramy. Z sufitu zwisa lampa naftowo-świecznikowa na dekoracyjnych łańcuchach.

Gabinet Konstantego Zamoyskiego, około 1900 roku; fotografia archiwalna; nr inw. MPK/F/1898

Czarno-biała fotografia archiwalna przedstawiająca wnętrze Gabinetu hrabiego Konstantego Zamoyskiego około 1900 roku. Na pierwszym planie widoczny fragment biurka, na nim przybory do pisania i oprawione w stylowe ramki wizerunki matki i żony hrabiego. W głębi za biurkiem stylowe meble, po prawej stronie bogato zdobiona okazała komoda. Na niej białe marmurowe popiersie i dwie wazy. Obok widoczne otwarte drzwi prowadzące do kolejnego pomieszczenia. Na ścianach gęsto zawieszone różnej wielkości obrazy oprawione w dekoracyjne ramy. Z sufitu zwisa lampa naftowo-świecznikowa na dekoracyjnych łańcuchach.

Światło słonecznego dnia niewątpliwie jest źródłem radości i przyjemności. Ale gdy zapada zmrok, równie przyjemne jest rozproszone światło lampy, nadające wnętrzu przytulności i ciepła...

Historia oświetlania wnętrz sztucznym światłem zaczyna się już w średniowieczu, kiedy to przy pomocy świec rozpraszano mrok świątyń. Z czasem ten sposób zastosowano również we wnętrzach mieszkalnych. Świece były stopniowo zastępowane przez lampy naftowe, które przybierały różne kształty i dekoracje. Podobnie było z abażurami, niekiedy bardzo bogato zdobionymi.

W rezydencji kozłowieckiej aż do lat powojennych nie było oświetlenia elektrycznego. Konstanty Zamoyski, I ordynat kozłowiecki, przebudowując, modernizując i doposażając pałac na przełomie XIX i XX wieku, zamawiał godne królewskich pałaców lampy i latarnie. W tym odcinku naszej opowieści o lampach kozłowieckich pojawią się wiszące lampy naftowe w kształcie latarni.

Mroczną sień pałacową rozświetla – obecnie zelektryfikowana – latarnia stanowiąca dziewiętnastowieczną kopię latarni z Westybulu Marmurowego pałacu w Wersalu. Lampa ma kształt zgeometryzowanej odwróconej gruszki, w formie dwunastokąta foremnego. W jej szkielet, ramki wykonane z brązu, wprawione zostały grube sfazowane szybki w typie Versaille. W górnej części zwieńczona jest pełnoplastyczną ośmiolistną koroną królewską. Niestety, nie zachował się oryginalny wkład oświetleniowy, ale zakładamy, że mogła być oświetlana naftą.

Z sieni pałacowej przechodzimy na reprezentacyjną klatkę schodową. Na piętrze, w jej centrum, pod dekorowanym sztukateriami sufitem, znajduje się latarnia stanowiąca przykład wysokiego kunsztu. Wykonana w końcu XIX wieku, zapewne w jednej z paryskich pracowni, jest kopią latarni z 1784 roku, z królewskiego pałacu Compiègne we Francji. Lampa zawieszona jest na masywnym łańcuchu. Szkielet konstrukcji z cyzelowanego brązu tworzą cztery pionowe listwy połączone obręczami dołem i górą. Między listwami zamocowane są szklane, profilowane tafle. W spodniej części konstrukcji znajduje się krzyżak z podwieszoną sterczyną podtrzymujący kielichowaty zbiornik na naftę, udekorowany wałkiem z motywem wieńca wawrzynowego. W górnej części, w miejscu połączenia finezyjnie giętych ramion, umieszczona została kopułka udekorowana lambrekinem. Latarnia ma dekorację neoklasycystyczną. Pojawiają się w niej: hermy dziecięce, wazy z kiściami winogron, winna latorośl, laska opleciona liśćmi akantu, astragal i jajownik. Przy hermach znajdziemy zdobienia ażurowe i wzdłuż listew perełkowanie. Palnik lampy, pierścieniowy, „słoneczny” wykonany został w fabryce lamp Bracia Brünner, Hugo Schneider i R. Ditmar – Towarzystwo Akcyjne Fabryki Lamp. Klosz lampy w kształcie kwiatowym został dobrany współcześnie. Nie zachował się oryginalny kominek, a latarnia obecnie jest zelektryfikowana.

Ostatnia z latarni znajduje się poza przestrzenią ekspozycji stałej, w jednym z administracyjnych korytarzy. Wykonana została w XIX wieku we Francji. Sześcioboczny szkielet lampy tworzą odlewy mosiężne w postaci prostokątnych ramek zwieńczonych ażurowymi dekoracjami, połączonych za pomocą esowato wygiętych prętów. Ramki są przeszklone matowym szkłem oraz dekorowane medalionami, w których umieszczone zostały rozety i podwieszone girlandy. W jednym z medalionów widoczny jest monogram wiązany „CZ”. Obecnie latarnia jest zelektryfikowana.

Na początku XX wieku elektryczność stanowiła dużą konkurencję dla lamp naftowych, które musiały być mocno uproszczone w konstrukcji i formie. Klosze wybierano proste, najczęściej z mlecznego szkła, a palniki pozbawiano ozdób. Przykładem mniej dekoracyjnej – choć nie mniej atrakcyjnej –jest lampa zakupiona przez Muzeum Zamoyskich w Kozłówce, obecnie znajdująca się w magazynie. Jej konstrukcja wpisana jest w obręcz (dziś kryje się tam przewód elektryczny) połączoną z poziomym pierścieniem, który obejmuje kulisty zbiornik na naftę z palnikiem. Wykonany z mlecznego szkła klosz lampy ma kształt kopulasty.

Jednym z najbardziej rozpoznawalnych kozłowieckich eksponatów jest potrójna lampa wisząca nad stołem bilardowym w bibliotece. Ale o niej opowiemy później...


Podpisy do fotografii:

1. Gabinet Konstantego Zamoyskiego, około 1900 roku; fotografia archiwalna; nr inw. MPK/F/1898
2. Konstanty i Aniela Zamoyscy w towarzystwie siostrzenic i nieznanej damy w północnej sypialni pałacu kozłowieckiego; fotografia archiwalna; nr inw. MPK/F/38
3. Westybul Marmurowy w Wersalu, stan obecny; autor: Zairon, CC BY-SA 4.0 , via Wikimedia Commons, źródło: File: Versailles Château de Versailles Appartements d'Hiver 01.jpg - Wikimedia Commons, dostęp 18.05.2022
4. Latarnia z sieni pałacowej, Paryż, XIX/XX w.; nr inw. MPK/ZM/122
5. Latarnia z sieni pałacowej, detal z głową lwa
6. Latarnia z sieni pałacowej, fasetowana, kryształowa szybka
7. Latarnia z sieni pałacowej, detal z pełnoplastyczną koroną
8. Klatka schodowa pałacu kozłowieckiego, po 1900 roku; fotografia archiwalna; nr inw. MPK/F/1881
9. Latarnia z reprezentacyjnej klatki schodowej, Paryż (?), koniec XIX wieku; nr inw. MPK/ZM/140
10. Latarnia z reprezentacyjnej klatki schodowej, fragment
11. Latarnia z reprezentacyjnej klatki schodowej, fragment ramy szkieletu
12. Latarnia z reprezentacyjnej klatki schodowej, fragment palnika z pokrętłem z sygnaturą: AT / BRUNNER-SCHNEIDER-DITMAR, Warszawa, XIX/XX w.
13. Latarnia z korytarza administracyjnego, Francja, XIX/XX w.; nr inw. MPK/ZM/409
14. Latarnia z korytarza administracyjnego, fragment
15. Lampa naftowa z magazynu rzemiosła artystycznego, Anglia, 1.poł. XX w., nr inw. MPK/ZM/1404

 

 

Alert Systemowy